De divinatione, Cicerone, Versione di Latino, Libro 02; 02
Testo originale in latino del Libro 02; parte 02 del De divinatione di Cicerone
DE DIVINATIONE: LIBRO 02; PARTE 02
Democritus tamen non inscite nugatur, ut physicus, quo genere nihil adrogantius:quod est ante pedes nemo spectat, caeli scrutantur plagas.Verum is tamen habitu extorum et colore declarari censet haec dumtaxat: pabuli genus et earum rerum, quas terra procreet, vel ubertatem vel tenuitatem; salubritatem etiam aut pestilentiam extis significari putat.Mortalem beatum, cui certo scio ludum numquam defuisse!Huncine hominem tantis delectatum esse nugis, ut non videret tum futurum id veri simile, si omnium pecudum exta eodem temporem eundem habitum se coloremque converterent?Sed si eadem hora aliae pecudis iecur nitidum atque plenum est, aliae horridum et exile, quid est quod declarari possit habitu extorum et colore?An hoc eiusdem modi est quale Pherecydeum illud quod est a te dictum, qui, cum aquam ex puteo vidisset haustam, terrae motum dixit futurum?Parum, credo, impudenter, quod, cum factus est motus, dicere audent quae vis id effecerit; etiamne futurum esse aquae iugis colore praesentiunt?Multa istius modi dicuntur in scholis, sed credere omnia vide ne non sit necesse.Verum sint sane ista Democritea vera; quando ea nos extis exquirimus?Aut quando aliquid eius modi ab haruspice inspectis extis audivimus?Ab aqua aut ab igni pericula monent; tum hereditates, tum damna denuntiant; fissum familiare et vitale tractant; caput iecoris ex omni parte diligentissume considerant; si vero id non est inventum, nihil putant accidere potuisse tristius. Haec observari certe non potuerunt, ut supra docui.Sunt igitur artis inventa, non vetustatis, si est ars ulla rerum incognitarum; cum rerum autem natura quam cognationem habent?Quae ut uno consensu iuncta sit et continens (quod video placuisse physicis, eisque maxume, qui omne, quod esset, unum esse dixerunt), quid habere mundus potest cum thesauri inventione coniunctum?Si enim extis pecuniae mihi amplificatio ostenditur idque fit natura, primum exta sunt coniuncta mundo, deinde meum lucrum natura rerum continetur.Nonne pudet physicos haec dicere?Ut enim iam sit aliqua in natura rerum contagio, quam esse concedo (multa enim Stoici conligunt; nam et musculorum iecuscula bruma dicunt augeri, et puleium aridum florescere brumali ipso die et inflatas rumpi vesiculas, et semina malorum, quae in iis mediis inclusa sint, in contrarias partis se vertere; iam nervos in fidibus aliis pulsis resonare alios, ostreisque et conchylus omnibus contingere ut cum luna pariter crescant pariterque decrescant, arboresque ut hiemali tempore cum luna simul senescente, quia tum exsiccatae sint, tempestive caedi putentur; quid de fretis aut de marinis aestibus plura dicam, quorum accessus et recessus lunae motu gubernantur?Sescenta licet eiusdem modi proferri, ut distantium rerum cognatio naturalis appareat) - demus hoc: nihil enim huic disputationi adversatur; num etiam, si fissum cuiusdam modi fuerit in iecore, lucrum ostenditur?Qua ex coniunctione naturae et quasi concentu atque consensu, quam sumpa qeian Graeci appellant, convenire potest aut fissum iecoris cum lucello meo aut meus quaesticulus cum caelo, terra rerumque natura?Concedam hoc ipsum, si vis, etsi magnam iacturam causae fecero, si ullam esse convenientiam naturae cum extis concessero.Sed tamen eo concesso qui evenit, ut is qui impetrire velit convenientem hostiam rebus suis immolet?Hoc erat, quod ego non rebar posse dissolvi.At quam festive dissolvitur!Pudet me non tui quidem, cuius etiam memoriam admiror, sed Chrysippi, Antipatri, Posidoni, qui idem istuc quidem dicunt quod est dictum a te, ad hostiam deligendam ducem esse vim quandam sentientem atque divinam, quae toto confusa mundo sit; Illud vero multo etiam melius, quod et a te usurpatum est et dicitur ab illis: cum immolare quispiam velit, tum fieri extorum mutationem, ut aut absit aliquid aut supersit; deorum enim numini parere omnia.Haec iam, mihi crede, ne aniculae quidem existimant.An censes eundem vitulum si alius delegerit, sine capite iecur inventurum; si alius, cum capite?Haec decessio capitis aut accessio subitone fieri potest, ut se exta ad immolatoris fortunam accommodent?Non perspicitis aleam quandam esse in hostiis deligendis, praesertim cum res ipsa doceat?Cum enim tristissuma exta sine capite fuerunt, quibus nihil videtur esse dirius, proxuma hostia litatur saepe pulcherrume.
Ubi igitur illae minae superiorum extorum?Aut quae tam subito facta est deorum tanta placatio?Sed adfers in tauri opimi extis immolante Caesare, cor non fuisse; id quia non potuerit accidere, ut sine corde victuma illa viveret, iudicandum esse tum interisse cor, cum immolaretur.Qui fit, ut alterum intellegas, sine corde non potuisse bovem vivere, alterum non videas, cor subito non potuisse nescio quo avolare?Ego enim possum vel nescire quae vis sit cordis ad vivendum, vel suspicari contractum aliquo morbo bovis exile et exiguum et vietum cor et dissimile cordis fuisse; tu vero quid habes, quare putes, si paulo ante cor fuerit in tauro opimo, subito id in ipsa immolatione interisse?An quod adspexerit vestitu purpureo excordem Caesarem, ipse corde privatus est?Urbem philosophiae, mihi crede, proditis, dum castella defenditis; nam, dum haruspicinam veram esse vultis, physiologiam totam pervertitis.Caput est in iecore, cor in extis: iam abscedet, simul ac molam et vinum insperseris; deus id eripiet, vis aliqua conficiet aut exedet.Non ergo omnium interitus atque ortus natura conficiet, et erit aliquid quod aut ex nihilo oriatur aut in nihilum subito occidat.Quis hoc physicus dixit umquam?Haruspices dicunt; his igitur quam physicis credendum potius existumas? Cum pluribus deis immolatur, qui tandem evenit ut litetur aliis, aliis non litetur?Quae autem inconstantia deorum est, ut primis minentur extis, bene promittant secundis?Aut tanta inter eos dissensio, saepe etiam inter proxumos, ut Apollinis exta bona sint, Dianae non bona?Quid est tam perspicuum quam, cum fortuito hostiae adducantur, talia cuique exta esse, qualis cuique obtigerit hostia?At enim id ipsum habet aliquid divini, quae cuique hostia obtingat, tamquam in sortibus, quae cui ducatur.Mox de sortibus; quamquam tu quidem non hostiarum causam confirmas sortium similitudine, sed infirmas sortis conlatione hostiarum. An, cum in Aequimaelium misimus qui adferat agnum quem immolemus, is mihi agnus adfertur qui habet exta rebus accommodata, et ad eum agnum non casu, sed duce deo servus deducitur?Nam si casum in eo quoque esse dicis quasi sortem quandam cum deorum voluntate coniunctam, doleo tantam Stoicos nostros Epicureis inridendi sui facultatem dedisse; non enim ignoras quam ista derideant. Et quidem illi faciliius facere possunt: deos enim ipsos iocandi causa induxit Epicurus perlucidos et perflabilis et habitantis tamquam inter duos lucos sic inter duos mundos propter metum ruinarum, eosque habere putat eadem membra, quae nos, nec usum ullum habere membrorum.Ergo hic, circumitione quadam deos tollens, recte non dubitat divinationem tollere; sed non, ut hic sibi constata item Stoici.Illius enim deus, nihil habens nec sui nec alieni negoti, non potest hominibus divinationem impertire; vester autem deus potest non impertire, ut nihilo minus mundum regat et hominibus consulat. Cur igitur vos induitis in eas captiones, quas numquam explicetis?Ita enim cum magis properant, concludere solent: si di sunt, est divinatio; sunt autem di; est ergo divinatio.Multo est probabilius: non est autem divinatio; non sunt ergo di.Vide quam temere committant ut, si nulla sit divinatio, nulli sint di.Divinatio enim perspicue tollitur, deos esse retinendum est.Atque hac extispicum divinatione sublata omnis haruspicina sublata est.Ostenta enim sequuntur et fulgura.Valet autem in fulguribus observatio diuturna, in ostentis ratio plerumque coniecturaque adhibetur.Quid est igitur quod observatum sit in fulgure? Caelum in sedecim partes diviserunt Etrusci.Facile id quidem fuit, quattuor, quas nos babemus, duplicare, post idem iterum facere, ut ex eo dicerent fulmen qua ex parte venisset.Primum id quid interest, deinde quid significai?Nonne perspicuum est ex prima admiratione hominum, quod tonitrua iactusque fulminum extimuissent, credidisse ea efficere rerum omnium praepotentem Iovem?Itaque in nostris commentariis scriptum habemus: Iove tonante Augurante comitia populi habere nefas.Hoc fortasse rei publicae causa constitutum est; comitiorum enim non habendorum causas esse voluerunt.Itaque comitiorum solum vitium est fulmen, quod idem omnibus rebus optumum auspicium habemus si sinistrum fuit.Sed de auspiciis alio loco; nunc de fulgoribus.Quid igitur minus a physicis dici debet quam quicquam certi significari rebus incertis?Non enim te puto esse eum qui Iovi fulmen fabricatos esse Cyclopas in Aetna putes; nam esset mirabile, quo modo id Iuppiter totiens iaceret, cum unum haberet; nec vero fulminibus homines quid aut faciendum esset aut cavendum moneret.Placet enim Stoicis eos anhelitus terrae qui frigidi sint cum fluere coeperint ventos esse; cum autem se in nubem induerint eiusque tenuissimam quamque partem coeperint dividere atque disrumpere idque crebrius facere et vehementius, tum et fulgores et tonitrua exsistere; si autem nubium conflictu ardor expressus se emiserit, id esse fulmen.Quod igitur vi naturae, nulla constantia, nullo raro tempore videmus effici, ex eo significationem rerum consequentium quaerimus?Scilicet, si ista Iuppiter significaret, tam multa frustra fulmina emitteret!Quid enim proficit cum in medium mare fulmen iecit?Quid cum in altissimos montis, quod plerumque fit?Quid cum in desertas solitudines?Quid cum in earum gentium oras, in quibus haec ne observantur quidem?At inventum est caput in Tiberi.Quasi ego artem aliquam istorum esse negem!Divinationem nego.
Caeli enim distributio, quam ante dixi, et certarum rerum notatio docet, unde fulmen venerit, quo concesserit; quid significet autem, nulla ratio docet.Sed urges me meis versibus:nam pater altitonans stellanti nixus Olympoipse suos quondam tumulos ac templa petivitet Capitolinis iniecit sedibus ignis.Tum statua Nattae, tum simulacra deorum Romulusque et Remus cum attrice belua vi fulminis icti conciderunt, deque his rebus haruspicum exstiterunt responsa verissuma.Mirabile autem illud, quod, eo ipso tempore quo fieret indicium coniurationis in senatu, signum Iovis biennio post quam erat locatum in Capitolio conlocabatur.Tu igitur animum induces - sic enim mecum agebas - causam istam et contra facta tua et contra scripta difendere?Frater es; eo vereor. Verum quid tibi hic tandem nocet?Resne quae talis est an ego qui verum explicari volo?Itaque nihil contra dico, a te rationem totius haruspicinae peto.Sed te mirificam in latebram coniecisti; quod enim intellegeres fore ut premerere, cum ex te causas unius cuiusque divinationis exquirerem, multa verba fecisti: te, cum res videres, rationem causamque non quaerere; quid fieret, non cur fieret, ad rem pertinere; quasi ego aut fieri concederem aut esset philosophi causam, cur quidque fieret, non quaerere!Et eo quidem loco et Prognostica nostra pronuntiabas et genera herbarum, scammoniam aristolochiaeque radicem, quarum causam ignorares, vini et effectum videres.Dissimile totum; nam et prognosticorum causas persecuti sunt et Boëthus Stoicus, qui est a te nominatus, et noster etiam Posidonius; et, si causae non reperiantur istarum rerum, res tamen ipsae observari animadvertique potuerunt.Nattae vero statua aut aera legum de caelo tacta quid habent observatum ac vetustum?Pinarii Nattae nobiles; a nobilitate igitur periculum.Hoc tam callide Iuppiter cogitavit!'Romulus lactens fulmine ictus, urbi igitur periculum ostenditur, ei quam ille condidit.Quam scite per notas nos certiores facit Iuppiter !At eodem tempore signum Iovis conlocabatur quo coniuratio indicabatur. Et tu scilicet mavis numine deorum id factum quam casu arbitrari; et redemptor, qui columnam illam de Cotta et de Torquato conduxerat faciendam, non inertia aut inopia tardior fuit, sed a deis immortalibus ad istam horam reservatus est! Non equidem plane despero ista esse vera, sed nescio et discere a te volo.Nam cum mihi quaedam casu viderentur sic evenire ut praedicta essent a divinantibus, dixisti multa de casu, ut Venerium iaci posse casu quattuor talis iactis, sed quadringentis centum Venerios non posse casu consistere.Primum nescio cur non possint, sed non pugno; abundas enim similibus.Habes et respersionem pigmentorum et rostrum suis et alia permulta.Idem Carneadem fingere dicis de capite Panisci; quasi non potuerit id evenire casu et non in omni marmore necesse sit inesse vel Praxitelia capita!Illa enim ipsa efficiuntur detractione, neque quicquam illuc adfertur a Praxitele; sed cum multa sunt detracta et ad liniamenta oris perventum est, tum intellegas illud, quod iam expolitum sit, intus fuisse.Potest igitur tale aliquid etiam sua sponte in lapicidinis Chiorum exstitisse. Sed sit hoc fictum; in nubibus numquam animadvertisti leonis formam aut hippocentauri?Potest igitur, quod modo negabas, veritatem casus imitari.